Kahakuloa

Welina mai kākou e nā ‘oiwi ‘o Hawai’i mai ka mokupuni ‘o Keawe a i Kahelelani o Ni’ihau. “‘Ohu’ohu Kahakuloa i ka pua Lehua…” He ‘ōlelo no’eau kēia mai kekahi mele i ho’ohanohano ai i ka ‘āina kupaianaha ‘o Kahakuloa. ‘O Kahakuloa kekahi ‘ahupua’a mai ka uka a i kai. Aia kēia ‘ahupua’a e noho ana ma ka ‘ao’ao komohana o ka mokupuni ‘o Maui. He wahi i kuikawā kona nani a he wahi i puni ‘ia e ka lehulehu e kipa ai. I ka wā kāhiko, ua noho kekahi mau ali’i ma Kahakuloa ma muli o ka momona o ka ‘aina. Mau no ka ‘ulu ‘ana o nā meakanu he lehulehu a like ‘ole i keia mau lā. He wahi kuikawā ‘ia no’u no ka mea aia ka ‘āina o ko’u ‘ohana ma uka i ke awawa ‘o ia ‘ahupua’a.

Noho ko’u kupunawahine a kupunakāne ma ka ‘aina ‘ohana ma uka i ke awāwa ‘o Kahakuloa. ‘O Kapalalau ka inoa ‘o keia ‘āina ‘ohana, i ho’oilina ‘ia mai ka ‘ao’ao o ko’u kupunawahine. Ulu wehiwehi nā meakanu like’ole ma laila, e like me ke kalo, ka lehua, ka wauke, ka pohole, a me na kumu lā’au he lehulehu. Mālama ko’u kupunakāne i ka ‘āina ma laila i na la a pau. Hana ‘o ia ma ka lo’i, ‘oki ‘o ia i ka mau’u, malama ‘o ia i na holoholona a pela wale aku. Hele wau e kipa ia laua i na manawa a pau a kokua au i ko’u kupunakane me ka malama ‘ana i ka ‘aina. Hele pu ko’u ‘ohana a me ko’u mau hoahanau e kokua me ka ‘aina, ‘o ia ke kumu he pilina ikaika ka kakou me kekahi i kekahi. Aloha nui au i ka hele ‘ana i Kahakuloa no ka mea he wahi ho’omaluhia ‘ia no’u. Ma hope o ka hana ‘ana ma ka lo’i ‘a i ‘ole ma ka nahele, hele au a ‘au me ko’u mau hoahanau ma ka punawai. He wai hu’ihu’i a ma’ema’e e kahe ana ma uka a’e i na punawai, he le’ale’a no ke ‘au ‘ana. I kekahi mau manawa noho au me ko’u mau hoahanau ma laila no ka po. I na manawa a pau a’u i kipa ai i Kahakuloa, ho’oikaika a ho’omaluhia ‘ia ko’u ‘uhane a ha’alele au me ka ‘olu’olu o ke ola.

Ua kapa ‘ia keia wahi ‘o Ka Haku Loa no ka mea he wahi ‘ia i noho ai na ‘ali’i. Aia kekahi mau wailele ma kahi o ke alanui ma mua o ka ho’ea ‘ana i ke awawa. ‘O Makamaka’ole ka inoa ‘o ia wahi. He wahi i laha’ole kona u’i. Wahi a mo’olelo, i ka wa kahiko, ua hele kekahi wahine ma laila ma muli ‘o kona mehameha mai ka hala ‘ana o kana kane. I kona ‘auana ‘ana ma laila, ua ‘oli ‘o ia i kekahi ‘oli no kana kane. ‘O ia ke kumu i kapa ‘ia ai keia wahi ‘o Makamaka’ole. Ma mua pono ‘o ke awawa, aia e noho ana kekahi pu’u nui, a e kia’i ana i ka hono ‘o ke awawa. Kohu like keia pu’u me he ‘elepani. ‘O ka inoa ‘o ia pu’u ‘elepani ‘o ia no ‘o Pu’ukoa’e. I ka wa kahiko, i ko Kahekili noho ‘ana ma Kahakuloa, ua holo ‘o ia e pi’i a’e i ka nu’u. Ma hope ‘o kona ho’ea ‘ana i ka luna, ua lu’u ‘o ia i kai. Aia no he mau heiau ma uka o ke awawa i ka nahele. He mau mea ho’omana’o keia ia’u a me ko’u ‘ohana o na kanaka i noho ma laila i ka wa ma mua. A ‘o ko makou kuleana, na po’e o ke awawa a me na kanaka maoli, e malama a ho’ihi i keia ‘aina a e a’o aku i na hanauna e hiki mai ana e hana penei, ‘o iai he wahi kapu no ia.  

‘O Kahakuloa kekahi o na wahi kaka’ikahi ma Maui a me ka pae’aina ‘o Hawai’i i luku ‘ole ‘ia. He wahi i malama ‘ia e na kupuna no kakou a he ho’omana’o ia kakou e malama ‘ia no na hanauna e hiki mai ana. ‘O Kahakuloa ko’u pu’uhonua, a ha’aheo au e paipai i na kanaka ‘e a’e e kipa i ia ‘aina me ka ho’ihi.